Η πιο τυχερή χώρα του κόσμου

Του Σταθη Ν. Καλυβα*
Η διαφαινόμενη «διάσωσή» μας από τη Γερμανία είναι το τελευταίο επεισόδιο μιας επαναλαμβανόμενης ιστορίας. Είναι βέβαια απαξιωτικό, και γι’ αυτό δυσάρεστο, να επωμίζεται τα χρέη σου ένας τρίτος. Παρά το κόστος της, όμως, η διάσωση δεν παύει να είναι προτιμότερη από τη χρεοκοπία. Ως προς αυτό, είμαστε τυχεροί. Δεν είναι η πρώτη φορά.
Η Ελλάδα έχει ξαναβρεθεί στο χείλος του γκρεμού αρκετές φορές στο παρελθόν. Πριν από 65 χρόνια, τον Δεκέμβριο του 1944, οι Βρετανοί ήταν εκείνοι που μας ξελάσπωσαν. Δίχως την απόφασή τους να παρέμβουν στρατιωτικά για να προασπίσουν τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα, θα είχαν προλάβει να μας «σώσουν» οι κομμουνιστές και η Ελλάδα θα ήταν μια από τις Λαϊκές Δημοκρατίες που κατέρρευσαν το 1989. Λίγο αργότερα, κατορθώσαμε να βγούμε από τον Εμφύλιο του 1946 - 1949 χωρίς γεωγραφικούς διαμελισμούς τύπου Βιετνάμ ή Κορέας που θα μας είχαν εξασφαλίσει ένα μέλλον διαρκούς πολέμου. Επιπλέον βρεθήκαμε στο στρατόπεδο των νικητών του Ψυχρού Πολέμου. Χωρίς το Σχέδιο Μάρσαλ η οικονομική υπανάπτυξη θα είχε διαρκέσει πολύ περισσότερο, όπως σε τόσες και τόσες χώρες αντίστοιχου βεληνεκούς στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή ή τη Λατινική Αμερική.
Δίχως το προνόμιο της γεωγραφικής μας θέσης και χωρίς το όραμα (αλλά και την επιμονή) του Κωνσταντίνου Καραμανλή δεν θα είχαμε μπει στην ΕΟΚ το 1981. Μόνο ένας Θεός ξέρει ποιος θα ήταν ο απολογισμός των καταστροφικών δημοσιονομικών επιλογών του Ανδρέα Παπανδρέου. Ευτυχώς γλιτώσαμε με τα πακέτα και τις επιδοτήσεις της ΕΟΚ. Ούτε η κατάρρευση, το 1989, του σοβιετικού μπλοκ (όπου παραλίγο να είχαμε βρεθεί) πήγε χαμένη: το φθηνό εργατικό δυναμικό που εισέρρευσε στην Ελλάδα αποτέλεσε μοχλό οικονομικής ανάπτυξης (αλλά και ευζωίας για πολλούς). Από χώρα εξαγωγής εργατικού δυναμικού γίναμε ξαφνικά χώρα εισαγωγής. Υπήρξαμε τυχεροί, όμως, ακόμα και ως προς το είδος των μεταναστών που μας έτυχαν. Ακόμα δεν έχουμε αντιληφθεί το μακροπρόθεσμα θετικό πρόσημο της εισροής στη χώρα μας των σκληρά εργαζόμενων και προσαρμόσιμων Αλβανών.
Η επιλογή της κυβέρνησης Σημίτη να επιδιώξει την είσοδό μας στην ΟΝΕ (έστω και με τα οικονομικά μαγειρέματα που προηγήθηκαν) πέτυχε την πιο κατάλληλη συγκυρία και οδήγησε στην πραγμάτωση ενός άπιαστου ώς τότε ονείρου: η Ελλάδα βρέθηκε με ισχυρό νόμισμα και φθηνό χρήμα.
Θα μπορούσαμε κάλλιστα να είμαστε μια άλλη Βουλγαρία ή μια άλλη Αργεντινή. Αντ’ αυτού γίναμε μέλη της πιο προνομιούχου λέσχης κρατών του κόσμου. Ποτέ στο παρελθόν τόσοι πολλοί Ελληνες δεν είχαν ζήσει τόσο καλά. Είκοσι, μόνο, χρόνια πριν κανένας δεν θα έπαιρνε στα σοβαρά όποιον ισχυριζόταν πως σύντομα χιλιάδες Ελληνες θα έκαναν πενθήμερες εκδρομές για ψώνια στη Νέα Υόρκη.
Η τύχη δεν μας έχει εγκαταλείψει ακόμη. Παρότι η κατάσταση είναι δύσκολη, το μέλλον της χώρας είναι λίγο-πολύ εξασφαλισμένο. Και αυτό γιατί τυχαίνει να ζούμε σε μια από τις ομορφότερες χώρες του κόσμου, μια χώρα προικισμένη με απίστευτη φυσική ομορφιά, κλίμα και ιστορία. Πρόκειται για μια μοναδική παρακαταθήκη με τεράστια οικονομική σημασία, ιδίως αν τη διαχειριστούμε σωστά.
Τυχεροί υπήρξαμε ακόμα και μέσα στην ατυχία μας. Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτέλεσε πηγή αναζωογόνησης της χώρας με την εισροή του δυναμικού προσφυγικού Ελληνισμού. Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο υπήρξε βήμα για μια αναίμακτη μετάβαση στην πιο σταθερή δημοκρατική διακυβέρνηση που γνώρισε ποτέ ο τόπος. Η δυσκίνητη γραφειοκρατία μας και το κατακερματισμένο καθεστώς αγροτικής ιδιοκτησίας απέτρεψαν (μέχρι στιγμής τουλάχιστον) τον βιασμό που υπέστη η νότια Ισπανία τη δεκαετία του ’70 και τα μεσογειακά παράλια της Τουρκίας εδώ και μια εικοσαετία.
Οι επιτυχίες αυτές εν μέρει μόνο οφείλονται στις σωστές μας επιλογές. Βεβαίως υπήρξαν πολιτικοί και κοινωνικοί ηγέτες με διορατικότητα και σθένος, Αναμφισβήτητα, η ελληνική κοινωνία επέδειξε μεγάλη ωριμότητα σε κρίσιμες καμπές, στηρίζοντας τις ορθές επιλογές και απορρίπτοντας τις λανθασμένες. Δυστυχώς, όμως, στις περισσότερες περιπτώσεις η τύχη μας σφραγίστηκε περισσότερο από την καλή μας μοίρα και λιγότερο από τις σωστές μας κινήσεις.
Το κακό με την τύχη είναι πως εντέλει οδηγεί σε σίγουρη (και τεράστια) αποτυχία, όπως στην περίπτωση του αδιάβαστου μαθητή που περνάει τις εξετάσεις γιατί έτυχε να πέσει το μοναδικό θέμα που είχε διαβάσει. Οπως η Ισπανία του 16ου αιώνα με την ανακάλυψη του χρυσού της Νότιας Αμερικής, έτσι και εμείς μετατρέψαμε την δίχως κόπο ευημερία σε δρόμο διαφυγής από την επίπονη διαδικασία της δημιουργίας των βέλτιστων θεσμών. Δεν είναι μόνο πως καταναλώσαμε τεράστια ποσά που θα μπορούσαν να είχαν κατευθυνθεί σε επενδύσεις, υπονομεύοντας έτσι το μέλλον μας και αυτό των επόμενων γενεών. Είναι, κυρίως, πως πιστέψαμε ότι η επιτυχία μας υπήρξε το αποτέλεσμα των επιλογών μας, τη στιγμή που συνέβαινε το αντίθετο. Φθάσαμε έτσι να πιστεύουμε πως οι λανθασμένες αποφάσεις είτε δεν είχαν συνέπειες είτε ήταν ορθές. Θυσιάσαμε, δηλαδή, την αυτογνωσία στον βωμό της αυταρέσκειας.
Εχει, επομένως, τεράστια σημασία ο τρόπος με τον οποίο θα ερμηνεύσουμε και θα χειριστούμε την παρούσα κρίση. Αν την θεωρήσουμε απόδειξη πως η τύχη δεν μας εγκαταλείπει ανεξάρτητα από τις επιλογές μας και πως πάντα κάποιος θα βρίσκεται για να μας ξελασπώσει την τελευταία στιγμή, όπως τώρα οι Γερμανοί, θα έχουμε διαπράξει ένα ολέθριο σφάλμα. Αν, αντίθετα, δούμε την κρίση ως επιστέγασμα συγκεκριμένων επιλογών και ως αφορμή για ένα νέο ξεκίνημα, τότε θα μπορέσουμε να αποδείξουμε πως ίσως η επιτυχία μας δεν οφείλεται μόνο στην τύχη.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale
WWW.KATHIMERINI.GR