Οι μάχες του μέλλοντος

Tου Νικου Κωνστανταρα Η Μοζαμβίκη είναι από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Βρίσκεται στην 172η θέση στον κατάλογο των 182 χωρών του Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ - στον οποίο η Ελλάδα είναι στην 25η θέση. Θα έλεγε κανείς ότι η μακρινή χώρα της νοτιοανατολικής Αφρικής δεν μας ενδιαφέρει, ότι οι επτά θάνατοι πολιτών από τις σφαίρες αστυνομικών αυτήν την εβδομάδα δεν μας αφορούν. Αλλά η Μοζαμβίκη, όπου το 70% του πληθυσμού των 23 εκατ. ζει κάτω από το όριο της φτώχειας και η ανεργία ξεπερνάει το 50%, όπου το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι 620 ευρώ τον χρόνο, είναι στην πρώτη γραμμή της μάχης που θα καθορίσει το μέλλον πολλών χωρών - και του ίδιου του πλανήτη. Πριν από δύο χρόνια, ταραχές ξέσπασαν σε πολλές περιοχές της Γης, λόγω της απότομης αύξησης της τιμής των τροφίμων και του πετρελαίου. Φέτος, παρόλο που η τιμή του σίτου αυξήθηκε περίπου κατά 25%, δεν υπάρχουν φόβοι ανεπάρκειας τροφίμων και δεν αναμένονται ταραχές όπως αυτές του 2008. Αλλά όταν πολλοί άνθρωποι βρίσκονται στο όριο της αντοχής τους, μια μικρή αύξηση στο κόστος ζωής αρκεί να τους κάνει να ξεπεράσουν τα όριά τους. Στη Μοζαμβίκη το κύριο πρόβλημα είναι η πτώση της αξίας του νομίσματος (το μετικάζ) έναντι του δολαρίου και του ραντ της Νότιας Αφρικής. Το δολάριο, το οποίο ανέβηκε κατά 30%, καθορίζει την τιμή καυσίμων που αγοράζει η Μοζαμβίκη, ενώ το ραντ αύξησε κατά 43% την τιμή των εισαγωγών από τη γειτονική Νότια Αφρική. Από την 1η Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση στο Μαπούτο αναγκάστηκε να αυξήσει την τιμή του ψωμιού κατά 17% και του νερού και του ηλεκτρικού ρεύματος κατά 10%. Ετοιμάζεται να καταργήσει την επιδότηση του πετρελαίου, πράγμα που θα αυξήσει κατά πολύ το κόστος μεταφοράς των εργαζομένων. Η δυσθυμία και η αγανάκτηση προκάλεσαν μαζικές διαδηλώσεις την Τετάρτη και την Πέμπτη. Οταν νεαροί άρχισαν να πετούν πέτρες, να καίνε λάστιχα και να λεηλατούν μαγαζιά, η αστυνομία πυροβόλησε μέσα στο πλήθος, σκοτώνοντας επτά άτομα και τραυματίζοντας 288. Την Παρασκευή τα πράγματα έδειχναν ήσυχα, αλλά η οργή και η απελπισία μπροστά στο οικονομικό αδιέξοδο δεν θα εξαφανιστούν. Αυτό είναι και το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα. Σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς, ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι πεινούν και άλλο ένα υποσιτίζονται. Η κρίση είναι υπαρκτή και διαρκής. Ο κίνδυνος, όμως, αυξάνεται εκεί όπου άνθρωποι που κάποτε τα κατάφερναν βρίσκονται σε κατάσταση απελπισίας, είτε επειδή το επίπεδο ζωής τους έπεσε ξαφνικά είτε επειδή οι κυβερνήσεις τους δεν αντέχουν πια να επιδοτούν την τιμή των τροφίμων. Σε πολλές χώρες με υψηλό ποσοστό φτώχειας, οι πολίτες «ελέγχονται» μέσω ενός συνδυασμού επιδοτήσεων και αυταρχικής κρατικής συμπεριφοράς: όσο ισχύει η ισορροπία, η κατάσταση παραμένει σταθερή· όταν αυξηθεί η τιμή βασικών προϊόντων και ο κόσμος αρχίσει να διαμαρτύρεται, η αντίδραση του καθεστώτος είναι σκληρότατη, δίνοντας αφορμή για νέες διαμαρτυρίες και μεγαλύτερη ριζοσπαστικοποίηση μέρους του πληθυσμού. Υπάρχουν πολλά τέτοια καθεστώτα στον κόσμο - και σε αρκετές χώρες κοντά μας στη βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Η κατάσταση δεν μπορεί να παραμείνει σταθερή για πολύ: η άνοδος του επιπέδου ζωής μεγάλου μέρους του πληθυσμού της Γης (όπως στην Κίνα και την Ινδία) αυξάνει τη ζήτηση για φυσικούς πόρους και τρόφιμα, ανεβάζοντας τις τιμές τους· η αύξηση του πληθυσμού σε πολλές χώρες πιέζει τις κυβερνήσεις τους να διαθέτουν όλο και περισσότερα χρήματα για τρόφιμα, αλλά και να λαμβάνουν αστυνομικά μέτρα για τη διατήρηση της τάξης· η εξάπλωση των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας, μαζί με τη διευρυμένη δυσαρέσκεια, ενισχύει την επιρροή πολιτικών δυνάμεων που προσβλέπουν στην ανατροπή καθεστώτων. Το μέλλον του παγκόσμιου πολιτικού συστήματος -το μέλλον της ανθρωπότητας- θα κριθεί από το πώς οι χώρες και το διεθνές πολιτικό-οικονομικό σύστημα θα ισορροπήσουν ανάμεσα στην επάρκεια τροφίμων, τη συμμετοχή των λαών στην πολιτική και την οικονομική ανάπτυξή τους. Τα καλά του πολιτισμού που έχει ανάγκη η Μοζαμβίκη είναι αυτά που θέλει όλος ο κόσμος - παιδεία, δικαιοσύνη, επενδύσεις, δημιουργία παραγωγικών θέσεων εργασίας (και όχι μόνο στο Δημόσιο), οργάνωση τοπικών κοινοτικών οργανώσεων, διαύλους επικοινωνίας και μηχανισμούς εκτόνωσης εντάσεων. Οσες δεν τα έχουν οφείλουν να επιδιώξουν να τα δημιουργήσουν, όσες τα είχαν οφείλουν να τα προστατέψουν. Με κάθε κόστος.