Τα ελέω κράτους μονοπώλια

Tου Πασχου Mανδραβελη Στον Μεσαίωνα πολλοί βασιλείς (όποτε είχαν έξοδα ή ήθελαν να ανταποδώσουν μια χάρη) έδιναν σε κάποιους υπηκόους τους το μονοπώλιο διάφορων προϊόντων. Η απόφασή τους -όπως εξάλλου και όλες οι άλλες- δεν χρειαζόταν κάποια λογική εξήγηση. Διαφέντευαν την επικράτειά τους «ελέω Θεού» και τα παραγόμενα, από τις αποφάσεις τους, μονοπώλια ήταν θεϊκές επιταγές. Στη Δημοκρατία τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Το κράτος πρέπει να νομιμοποιεί, έστω διά της λογικής τις αποφάσεις του, και η παροχή ενός μονοπωλίου είναι κατ’ αρχήν ανεπίτρεπτη. Αν δηλαδή μια κυβέρνηση αποφάσιζε να δώσει το μονοπώλιο υποδηματοποιίας σε μια οικογένεια θα ήταν φυσικό επακόλουθο να εναντιωθούν όλοι. Γιατί να το πάρει η α΄ ομάδα ανθρώπων και όχι η β΄; Στον δημοκρατικό -αλλά και λογικό- κανόνα των ίσων ευκαιριών στην αγορά υπήρξαν εξαιρέσεις, πολλές από τις οποίες κατέληξαν σε καρκινώματα. Τομείς της αγοράς που θεωρήθηκαν στρατηγικής σημασίας (π.χ. ηλεκτροδότηση, τηλεπικοινωνίες, ύδρευση) έγιναν κρατικά μονοπώλια. Το κράτος δεν ανέλαβε απλώς το τεράστιο έργο δημιουργίας των ακριβών υποδομών, αλλά έγινε και επιχειρηματίας πουλώντας μονοπωλιακά τις υπηρεσίες του επί αυτών των υποδομών. Αυτό ήταν αναγκαίο, λόγω της τεχνολογικής ανεπάρκειας κατά την πρώτη φάση της λειτουργίας αυτών των αγορών. Κανείς, για παράδειγμα, δεν θα μπορούσε να νοικιάσει τις υποδομές του ΟΤΕ για να προσφέρει τις δικές του υπηρεσίας, επειδή το δίκτυο παρείχε μόνο μια υπηρεσία: τη μεταφορά φωνής. Κάποια άλλα μονοπώλια, π.χ. των σπίρτων ή του αλατιού, δημιουργήθηκαν επειδή απλώς έφερναν πολλά έσοδα στο κράτος. Υπήρξαν και κάποια που φτιάχτηκαν για καθαρά πολιτικούς λόγους. Ενα τέτοιο μονοπώλιο είναι της ανώτατης παιδείας. Δημιουργήθηκε μετά τον Εμφύλιο με στόχο τον κρατικό έλεγχο στη διακίνηση των ιδεών. Ανάμεσα στα ολιγοπώλια που δημιουργήθηκαν για πολιτικούς λόγους είναι και στον τομέα των οδικών μεταφορών. Οι άδειες των ΤΑΞΙ, φορτηγών μέχρι και τρικύκλων δίνονταν ως πελατειακή εξυπηρέτηση σε κάποιους ψηφοφόρους ή ως ανταμοιβή για κάποιες υπηρεσίες. Για παράδειγμα: θα ήταν σχεδόν ακατόρθωτο για έναν πολίτη αριστερών φρονημάτων να βγάλει στη δεκαετία του ’60 άδεια λειτουργίας τρίκυκλου από την Χωροφυλακή Θεσσαλονίκης. Ομως ο παρακρατικός Σπύρος Γκοτζαμάνης -εις εκ των δολοφόνων του Γρηγόρη Λαμπράκη- είχε την προσοδοφόρο αυτή άδεια, παρά το ποινικό του μητρώο. Η κρατική παρέμβαση στην αγορά, επέτρεπε στις υπηρεσίες του Δημοσίου να μεροληπτούν και πολιτικά. Σήμερα φυσικά δεν υπάρχουν πολιτικά κριτήρια στην παροχή των πολύτιμων αδειών. Παραμένουν όμως οι στρεβλώσεις στην αγορά και οι κατέχοντες αυτό το προνόμιο θεωρούν ότι έχουν εκ Θεού το δικαίωμα να μονοπωλούν την αγορά. Θέλουν να αποκλείσουν όλους τους άλλους να εργαστούν, επειδή, όπως ισχυρίζονται, αγόρασαν τις άδειες ακριβά. Ε, και; Και άλλοι επένδυσαν σε διάφορους τομείς και όταν οι συνθήκες άλλαξαν, άλλαξαν κι αυτοί ή δραστηριοποιήθηκαν σε άλλες αγορές. Αυτό όμως που προκαλεί εντύπωση είναι το θράσος τους να συγκρούονται με τις δυνάμεις της τάξης και να αποκλείουν διυλιστήρια για να μην δουλέψουν ούτε τα ιδιωτικής χρήσης βυτιοφόρα. Στην Ελλάδα τα παρελθόντα προνόμια θεωρούνται απαράγραπτα δικαιώματα. Γι’ αυτό καλόν είναι η κυβέρνηση να επιβάλει την τάξη και τη λογική. Το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων άργησε πολύ. Θα έχει, λόγω των κινητοποιήσεων, κάποιο κόστος στην αρχή, αλλά μακροπρόθεσμα θα έχει τεράστιο όφελος για την οικονομία αλλά και για την... κοινή λογική.