Το ελληνικό κράτος δεν καταλύθηκε από τις αλλαγές στο εργασιακό. Γιατί απλά πριν δεν υπήρχε...
Του ΠΑΥΛΟΥ ΤΣΙΜΑ
Oση ανησυχία, αγωνία, φόβο ή θυμό κι αν προκαλούν οι εκ θεμελίων αλλαγές στην εργατική νομοθεσία που η δανειακή σύμβαση της χώρας με τους πιστωτές της επιβάλλουν και σαν κεραμίδα έπεσαν προχθές επί των κεφαλών μας, όσο δικαιολογημένες κι αν είναι οι θυελλώδεις αντιδράσεις που ξεσηκώνουν, ένα πράγμα δεν είναι, νομίζω, δικαιολογημένο να λέγεται: ότι αυτές οι αλλαγές καταλύουν, όπως επιμένει το επαναλαμβανόμενο συνδικαλιστικό κλισέ, το κοινωνικό κράτος.
Οχι επειδή οι αλλαγές είναι κοινωνικά δίκαιες. Αλλά επειδή για να καταλυθεί κάτι θα έπρεπε προηγουμένως να υπάρχει.
Και χρειάζεται μεγάλη γενναιοδωρία για να ονομάσει κανείς «κοινωνικό κράτος» αυτό που ίσαμε σήμερα ισχύει στο πεδίο της προστασίας της εργασίας και της υποστήριξης των ανέργων. Στην πραγματικότητα, η ελληνική εκδοχή κοινωνικού κράτους είχε διαμορφωθεί περίπου ως εξής: το κράτος, η Πολιτεία, προσφέρει ελάχιστα, πολύ λιγότερα από όσα ο ευρωπαϊκός κανόνας επιβάλλει, στον άνθρωπο που είχε την ατυχία να χάσει τη δουλειά του. Και, σε αντιστάθμισμα, η Πολιτεία επιβάλλει μεγάλες, πολύ αυστηρότερες και ανελαστικότερες από ό,τι ισχύει στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, νομικές και διοικητικές απαγορεύσεις που εμποδίζουν (υποτίθεται) τις επιχειρήσεις να απολύουν. Είναι κάπως σαν να λέει ο δημόσιος στον ιδιωτικό τομέα: επειδή δεν μπορώ να εκπληρώσω τις στοιχειώδεις υποχρεώσεις μου απέναντι στους ανέργους, σου απαγορεύω να μου δημιουργείς ανέργους απολύοντας εργαζομένους. Τηρουμένων των αναλογιών, κάπως έτσι, με μετάθεση από το Δημόσιο στο ιδιωτικό, λειτουργεί το πράγμα και στους άλλους πυλώνες ενός κοινωνικού κράτους, την υγεία, την εκπαίδευση και (οσονούπω) την κοινωνική ασφάλιση. Είναι η ελληνική πατέντα...
Κοινωνικό κράτος θα σήμαινε έναν συνδυασμό προστασίας της εργασίας από την εργοδοτική αυθαιρεσία και την αυθαίρετη απόλυση, από τη μία, και αποτελεσματικής υποστήριξης των ανέργων, από την άλλη, με υψηλά επιδόματα, ικανά να εξασφαλίσουν αξιοπρεπή αναπλήρωση του χαμένου εργασιακού εισοδήματος για όσο χρόνο χρειάζεται, ισχυρή κοινωνική υποστήριξη, αποτελεσματική επανεκπαίδευση και μηχανισμούς επανένταξης στην αγορά εργασίας. Τίποτε από αυτά δεν είχαμε εδώ. Η αυθαίρετη εργοδοτική συμπεριφορά δεν ξεχωρίζεται και δεν τιμωρείται. Τα επιδόματα είναι εξευτελιστικά μικρά (και θα μειωθούν κι άλλο) και δίδονται για ελάχιστο χρόνο. Οσο για επιμόρφωση και επανένταξη, οι σχετικοί μηχανισμοί φαίνεται να έχουν παραγάγει, τα προηγούμενα χρόνια, περισσότερα μικρά και μεγάλα σκάνδαλα από ό,τι θέσεις εργασίας. Με αποτέλεσμα να έχουμε ένα σύστημα που παράγει ταυτόχρονα ανασφάλεια, ανομία, αδικίες για τους εργαζομένους και στρεβλώσεις στην αγορά εργασίας, χαμηλή ανταγωνιστικότητα και ισχυρά αντικίνητρα για νέες προσλήψεις, με αποτέλεσμα να μεγαλώνει αντί να μειώνεται η ανεργία.
Αυτό που είχαμε, λοιπόν, κοινωνικό κράτος δεν ήταν. Κι αυτό που τώρα αποκτούμε θα είναι ακόμη λιγότερο. Στην πράξη, η προστασία της εργασίας και η υποστήριξη στην ανεργία θα παραμείνουν ελλιπείς (θα καταστεί, μάλιστα, λιτότητας ένεκεν, ελλιπέστερη) και ταυτόχρονα θα αρθούν και οι νομικές, διοικητικές απαγορεύσεις που εμπόδιζαν (όσο εμπόδιζαν) τις μαζικές απολύσεις.
Τι λείπει; Μα αυτό που νιώθουμε, γενικά, να λείπει αυτόν τον δύσκολο καιρό στην Ελλάδα της απαισιόδοξης προσαρμογής. Ενα σχέδιο που να δίνει την αίσθηση ότι συνδυάζει τη δημοσιονομική προσαρμογή με κοινωνική δικαιοσύνη. Ενα πρόγραμμα αληθινής μεταρρύθμισης στο άρρωστο κράτος και τις ατελείς λειτουργίες του. Μια πρόταση για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο που να πείθει ότι η κατανομή των βαρών της προσαρμογής στις απαιτήσεις των πιστωτών μας θα είναι δίκαιη, ότι από την προσαρμογή αυτή θα προκύψουν κάποτε και οφέλη, τα οποία θα μοιραστούν και αυτά με δίκαιο τρόπο.
Αν, αντ΄ αυτού, έχουμε μόνον τη μονότονη επανάληψη του συνθήματος «μέτρα (αυτά τα συγκεκριμένα, κάθε φορά, μέτρα) ή χρεοκοπία», τότε και ο κίνδυνος της χρεοκοπίας θα μεγαλώνει, η απαισιοδοξία θα ματαιώνει την επιτυχία του σχεδίου και οι μακρινές βροντές που ακούγονται (και καταγράφονται δημοσκοπικά) όλο και να πλησιάζουν στον ουρανό θα φέρουν κάποια στιγμή πολιτική καταιγίδα.
Οχι επειδή οι αλλαγές είναι κοινωνικά δίκαιες. Αλλά επειδή για να καταλυθεί κάτι θα έπρεπε προηγουμένως να υπάρχει.
Και χρειάζεται μεγάλη γενναιοδωρία για να ονομάσει κανείς «κοινωνικό κράτος» αυτό που ίσαμε σήμερα ισχύει στο πεδίο της προστασίας της εργασίας και της υποστήριξης των ανέργων. Στην πραγματικότητα, η ελληνική εκδοχή κοινωνικού κράτους είχε διαμορφωθεί περίπου ως εξής: το κράτος, η Πολιτεία, προσφέρει ελάχιστα, πολύ λιγότερα από όσα ο ευρωπαϊκός κανόνας επιβάλλει, στον άνθρωπο που είχε την ατυχία να χάσει τη δουλειά του. Και, σε αντιστάθμισμα, η Πολιτεία επιβάλλει μεγάλες, πολύ αυστηρότερες και ανελαστικότερες από ό,τι ισχύει στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, νομικές και διοικητικές απαγορεύσεις που εμποδίζουν (υποτίθεται) τις επιχειρήσεις να απολύουν. Είναι κάπως σαν να λέει ο δημόσιος στον ιδιωτικό τομέα: επειδή δεν μπορώ να εκπληρώσω τις στοιχειώδεις υποχρεώσεις μου απέναντι στους ανέργους, σου απαγορεύω να μου δημιουργείς ανέργους απολύοντας εργαζομένους. Τηρουμένων των αναλογιών, κάπως έτσι, με μετάθεση από το Δημόσιο στο ιδιωτικό, λειτουργεί το πράγμα και στους άλλους πυλώνες ενός κοινωνικού κράτους, την υγεία, την εκπαίδευση και (οσονούπω) την κοινωνική ασφάλιση. Είναι η ελληνική πατέντα...
Κοινωνικό κράτος θα σήμαινε έναν συνδυασμό προστασίας της εργασίας από την εργοδοτική αυθαιρεσία και την αυθαίρετη απόλυση, από τη μία, και αποτελεσματικής υποστήριξης των ανέργων, από την άλλη, με υψηλά επιδόματα, ικανά να εξασφαλίσουν αξιοπρεπή αναπλήρωση του χαμένου εργασιακού εισοδήματος για όσο χρόνο χρειάζεται, ισχυρή κοινωνική υποστήριξη, αποτελεσματική επανεκπαίδευση και μηχανισμούς επανένταξης στην αγορά εργασίας. Τίποτε από αυτά δεν είχαμε εδώ. Η αυθαίρετη εργοδοτική συμπεριφορά δεν ξεχωρίζεται και δεν τιμωρείται. Τα επιδόματα είναι εξευτελιστικά μικρά (και θα μειωθούν κι άλλο) και δίδονται για ελάχιστο χρόνο. Οσο για επιμόρφωση και επανένταξη, οι σχετικοί μηχανισμοί φαίνεται να έχουν παραγάγει, τα προηγούμενα χρόνια, περισσότερα μικρά και μεγάλα σκάνδαλα από ό,τι θέσεις εργασίας. Με αποτέλεσμα να έχουμε ένα σύστημα που παράγει ταυτόχρονα ανασφάλεια, ανομία, αδικίες για τους εργαζομένους και στρεβλώσεις στην αγορά εργασίας, χαμηλή ανταγωνιστικότητα και ισχυρά αντικίνητρα για νέες προσλήψεις, με αποτέλεσμα να μεγαλώνει αντί να μειώνεται η ανεργία.
Αυτό που είχαμε, λοιπόν, κοινωνικό κράτος δεν ήταν. Κι αυτό που τώρα αποκτούμε θα είναι ακόμη λιγότερο. Στην πράξη, η προστασία της εργασίας και η υποστήριξη στην ανεργία θα παραμείνουν ελλιπείς (θα καταστεί, μάλιστα, λιτότητας ένεκεν, ελλιπέστερη) και ταυτόχρονα θα αρθούν και οι νομικές, διοικητικές απαγορεύσεις που εμπόδιζαν (όσο εμπόδιζαν) τις μαζικές απολύσεις.
Τι λείπει; Μα αυτό που νιώθουμε, γενικά, να λείπει αυτόν τον δύσκολο καιρό στην Ελλάδα της απαισιόδοξης προσαρμογής. Ενα σχέδιο που να δίνει την αίσθηση ότι συνδυάζει τη δημοσιονομική προσαρμογή με κοινωνική δικαιοσύνη. Ενα πρόγραμμα αληθινής μεταρρύθμισης στο άρρωστο κράτος και τις ατελείς λειτουργίες του. Μια πρόταση για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο που να πείθει ότι η κατανομή των βαρών της προσαρμογής στις απαιτήσεις των πιστωτών μας θα είναι δίκαιη, ότι από την προσαρμογή αυτή θα προκύψουν κάποτε και οφέλη, τα οποία θα μοιραστούν και αυτά με δίκαιο τρόπο.
Αν, αντ΄ αυτού, έχουμε μόνον τη μονότονη επανάληψη του συνθήματος «μέτρα (αυτά τα συγκεκριμένα, κάθε φορά, μέτρα) ή χρεοκοπία», τότε και ο κίνδυνος της χρεοκοπίας θα μεγαλώνει, η απαισιοδοξία θα ματαιώνει την επιτυχία του σχεδίου και οι μακρινές βροντές που ακούγονται (και καταγράφονται δημοσκοπικά) όλο και να πλησιάζουν στον ουρανό θα φέρουν κάποια στιγμή πολιτική καταιγίδα.
Χρειάζεται ένα πρόγραμμα αληθινής μεταρρύθμισης στο άρρωστο κράτος και τις ατελείς λειτουργίες του. Μια πρόταση για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο που να πείθει ότι η κατανομή των βαρών της προσαρμογής στις απαιτήσεις των πιστωτών μας θα είναι δίκαιη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου