Το τέλος του μύθου

Tου Κωστα Iορδανιδη Η ελληνική κοινωνία αρχίζει να βιώνει σταδιακά το τέλος ενός μύθου, που άρχισε να διαμορφώνεται στα μέσα της δεκαετίας του ’60 και που προσέλαβε διαστάσεις ανεξέλεγκτες στα χρόνια της μεταπολιτεύσεως. Ηταν ο μύθος της αενάου οικονομικής αναπτύξεως, της μαζικής συμμετοχής σε εκλεκτικές δραστηριότητες, όπως η παιδεία και ο πολιτισμός, της βεβαιότητος με μία λέξη ότι η επιστροφή στο καθεστώς ανέχειας ήταν απλώς αδιανόητη. Περί τα τέλη της δεκαετίας του ’60 κάποιοι στοχαστές στην Ευρώπη -κυρίως στη Γαλλία- προβληματίζονταν με ποιον τρόπο θα ήταν δυνατόν να αξιοποιηθεί δημιουργικά ο ελεύθερος χρόνος των πολιτών, καθώς αυτός θα αυξανόταν διαρκώς χάρη στην διαρκή εισαγωγή της τεχνολογίας στην παραγωγή. Το αριστοκρατικό πλεονέκτημα της αργίας -και όχι ο μόχθος των αστών- φαινόταν προσιτό ακόμη και στις μη προνομιούχες τάξεις. Στην εσωτερική σκηνή, το πολιτικό σύστημα της χώρας θεώρησε ότι με την είσοδο της Ελλάδος στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και αργότερα στη Ζώνη του Ευρώ, το 2000, έλυνε τα προβλήματα του έθνους, που επί τέλους θα ενσωματωνόταν οριστικά και αμετάκλητα στη Δύση. Η διάψευση υπήρξε τραγική, σε σημείο που ορισμένοι να νοσταλγούν την περίοδο της δραχμής, δίχως φυσικά να έχουν αντίληψη τι συνεπάγεται ακριβώς μία εξέλιξη της μορφής αυτής. Κάποιοι από τους υποστηρικτές της ευρωπαϊκής ενοποιήσεως στην Ελλάδα επίστευαν εντίμως ότι η ενσωμάτωση της χώρας στη λέσχη των προηγμένων ευρωπαϊκών κρατών θα είχε ως συνέπεια την ωρίμανση του πολιτικού συστήματος, την μεγαλύτερη διαφάνεια, τον εξορθολογισμό του δημοσίου βίου. Αντί ωριμάνσεως, η πολιτική αντιπαράθεση προσέλαβε ενίοτε βάρβαρες διαστάσεις και αντί για διαφάνεια ανεδείχθη πρωτοφανής διαφθορά. Για όλες αυτές τις στρεβλώσεις διόλου δεν ευθύνεται η Ευρωπαϊκή Ενωση ως σύνολο ή τα κράτη-μέλη που την συγκροτούν, αλλά η ελληνική ιδιορρυθμία και η αδυναμία του πολιτικού συστήματος της χώρας να λειτουργήσει με τρόπο παραδειγματικό για τους πολίτες. Το ανησυχητικότερο όμως όλων, σε αυτήν τη φάση, είναι ότι η Ενωση βυθίζεται σταδιακώς σε μία κρίση, από την οποία η έξοδος δεν είναι προφανής. Ιδιαίτερα, η απόκλιση Γαλλίας - Γερμανίας, δύο χωρών που διαμόρφωσαν την σημερινή Ευρώπη, έχει προσλάβει διαστάσεις σοβαρές, και αυτό αυξάνει το αίσθημα αναφαλείας. Η κρίση επίσης έφερε στην επιφάνεια λανθάνουσες τάσεις εθνικισμού, όχι απλώς στο επίπεδο της ηγεσίας αλλά στο επίπεδο των πολιτών, πράγμα εξόχως επικίνδυνο. Είναι προφανές ότι η κυβέρνηση δεσμεύθηκε να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα εξυγιάνσεως και ανορθώσεως της οικονομίας και οφείλει να το εφαρμόσει. Αλλά η κοινωνία δεν είναι ένα σύνολο ανδραπόδων, που ακολουθεί κελεύσματα. Για να υποβληθεί σε θυσίες θα πρέπει να πεισθεί ότι διακυβεύεται κάτι σαφώς ανώτερο από την υλική ευημερία. Αυτό συνέβαινε την εποχή που η αντίληψη των εθνικών κρατών ήταν κραταιά. Σήμερα η κατάσταση είναι περιπλοκότερη. Η ενωμένη Ευρώπη ως αντίληψη έχει πληγεί, αν και όχι ανεπανόρθωτα, και εθνικό κράτος στο πλαίσιο της οικονομίας δεν υφίσταται. Απαιτείται νέο ιδεολόγημα ώστε να μην μετατραπεί η χώρα σε πεδίο νέας εμφυλιακής συγκρούσεως.